სტერეოტიპების გადმოცემის თავისებურებანი მხატვრულ თარგმანში  

 ,,Единственно ложная перспектива – это та,  которая полагает себя единственной”  (Хосе Ортега-и-Гассет)

                   თანამედროვე   ეპოქა გამოირჩევა ცივილიზაციის,     საინფორმაციო   ტექნოლოგიების, მას-მედიის განსაკუთრებული   მიღწევებით, გლობალურ-ინტეგრაციული   პროცესების დაწყებით, საინფორმაციო-ურბანული ცივილიზაციის   ტენდენციებით.    ისტორიული თუ   სხვა   ფაქტორები,     უშუალო   კავშირშია   ენობრივ პოლიტიკასთან, რაც   თავის   მხრივ თარგმანის, როგორც   მეცნიერების   და პრაქტიკული   საქმიანობისადმი   ინტერესს ამძაფრებს. თარგმანი   ეს არის ბილინგვიზმის, როგორც   ენათა, კულტურების კონტაქტების ფაქტი. თარგმანის   შესწავლა მეცნიერულ დონეზე კულტურათა, ცივილიზაციათა   ისტორიული შესწავლის   ტოლფასია. სწორედ   ამიტომაც   თარგმანის   პრობლემა ცდება   ლინგვისტიკის   საზღვრებს და დისციპლინათაშორისი   მეცნიერული კვლევის ობიექტი ხდება. თარგმანი, მითუმეტეს   პოეტური, ეს არის, სამუელ მარშაკის( სამუელ მარშაკი-1887-1064)- რუსი საბჭოთა   პოეტი, დრამატურგი, მთარგმნელი, ლიტერატურული კრიტიკოსი,     ლენინის პრემიის(1963)     და ოთხგზის     სტალინური პრემიის   ლაურეატი.ვიკიპედია), სიტყვებით რომ ვთქვათ, ,Высокое   и трудное       искусство. Я выдвинул бы два - на вид парадоксальных,   -но по существу верных положения: Первое.     Перевод стихов невозможен.     Второе. Каждый раз это исключение.” რუსი ნობელიანტი   მწერალი ივან ბუნინი(ივან ბუნინი-(1870-1953)-რუსი მწერალი, პოეტი, პეტერბურგის აკადემიის საპატიო წევრი(19090),ლიტერატურის დარგში   ნობელის   პრემიის ლაურიატი(1933).წერდა, რომ, ,,Не слова нужно переводить, а силу   и дух”.   რამდენად   მისაღწევია     ადეკვატურობა   თარგმანის პროცესში, ეს   მეცნიერული კვლევის     პრიორიტეტული    პრობლემაა. მაგრამ   ხშირად     ეს   პროცესი წინააღმდეგობრივია. მაგალითად. როგორ   ვთარგმნოთ     ინგლისურად, ვთქვათ, რუსული   სიტყვა ,,взбутетенивать”?ან   რუსული  ,, лапти”,  ,, щи”,  ,,изба”,  ,,бублик”?ან   როგორ   გადმოვცეთ   განსხვავება   ,, умереть ”,   და   ,, приказать долго жить”,    შორის? ან     შორეულ იაკუტიურ   ენაზე როგორ   ვთარგმნოთ ,,абсолютный, молекула”? . ვ.კოროლენკო   (ვლადიმერ კოროლენკო(1853-1921).რუსი, უკრაინული წარმოშობის,   მწერალი, ჟურნალისტი, პუბლიცისტი, საზოგადო მოღვაწე, იყო ნატიფი   სიტყვიერების   საიმპერატორო მეცნიერებათა აკადემიის     ნამდვილი წევრი(1900-1902).ვიკიპედია) მის საუკეთესო ციმბირულ მოთხრობებში     თითქმის       არ იყენებდა უცხოურ   ლექსიკას, ისე   აღწერდა   იაკუტების კულტურას, მათ იურტებს, ზნე-ჩვეულებებს, და მოთხრობების წაკითხვისას   გვიჩნდება იმის შთაბეჭდილება, რომ     უშუალოდ     ავტორთან ერთად   რევოლუციამდელი   იაკუტიაში   ვიმყოფებით.

                   ერთ-ერთი ყველაზე პროვოკაციული დაა პოლემიკური თანამედროვე ფრანგი მწერლის   ფრედერიკ     ბეგბედერის (ფრედერიკ   ბეგბედერი(1965)-თანამედროვე   ფრანგი   პროზაიკოსი.პუბლიცისტი, ლიტერატურული კრიტიკოსი.   და რედაქტორი-ვიკიპედია).    გახმაურებელი რომანის ,,Любовь   живет   три года”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.) რუსული თარგმანი(перевод   с французского Н. Хоткинской)გვაცნობს   თანამედროვე   ფრანგის (,,Расскажем   о проблемах людей, у которых нет проблем…”,(Фр. Бегбедер.  Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.144)ცხოვრებისა   და         სიყვარულის   ამბავს.  

                   ავტორი   წინასიტყვაობაში მიუთითებს, რომ   ,,Всякий   раз, берясь   за перо, я делаю это, чтобы с чем-то покончить”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.   Москва.2008).   ფრანგულ სინამდვილეს, ფრანგების     ცნობიერებას, რომელიც ასე კარგადაა აღწერილი რომანში, თარგმანი გასაგებად   გადმოგვცემს.  

                   ავტორის,   და შესაბამისად   მთარგმნელისეული, სითამამე   იდიომებთან   მიმართებაში(,,Я боюсь сам себя. Обратный отсчет пошел,  истекают Дамокловы дни”( Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.182).,,Шила   в мешке не        утаишь:все   уже знают, что я один”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.128) და   სხვ.)სხვადასხვა   მხატვრული ხერხები -პერიფრაზა, სიტყვების თამაში და სხვ.(,, А что, если адюльтер сделал меня взрослым?” (по-французски слово ,,адюльтер” и ,,взрослый” (adulte)   одного корня. (Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008. С.38). ,,В наши дни Декарт не написал бы: ,,Я мыслю-значит, я существую”. Он бы сказал:,,Я один-значит,   я мыслю”. Никто не   хочет оставаться   в одиночестве: оно высвобождает слишком   много времени для размышлений. А чем   больше   думаешь, тем становишься умнее – а  значит,   и грустнее ” (Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.107),(,,Самая прекрасная женщина-здоровая женщина. Я люблю, чтобы   от подруги веяло здоровьем, право Сантэ-тюрьма   удовольствия!(Игра слов   santé   -здоровье(фр.) Сантэ –название парижской тюрьмы(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008. с.88),    საინტერესო საკითხავად აქცევს   რომანს.

                 ეროვნული   კოლორიტი  რომანში    მიიღწევა მისი ,,ფერწერის”     ზუსტი     გადმოცემით.   განსაკუთრებით საინტერესოა ამ მხრივ   ქორწინების ინსტიტუტის, როგორც   სტერეოტიპის, (,,А ведь брак не только   стереотип, навязанный нам буржуазным воспитанием: это   еще и предмет   колоссальной   идеологической обработки, к которой приложили руку реклама, кинематограф, журналистика и даже литература,   всеобщее   охмурение,    которое в результате сводит   мечты     прелестных барышень к колечку на   пальце и белому платью, что без этого им и в голову не пришло.   О великой Любви-да, с ее взлетами и падениями, о ней они  бы, конечно, грезили, иначе зачем жить?”( Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.43.). ,,Наше поколение слишком поверхностно для брака. Нам   жениться-все равно что в ,Макдональдс” сходить. А потом-порхаем. Ну как, спрашивается, прожить всю жизнь с одним человеком в обществе тотального порхания? В эпоху, когда кумиров, президентов, искусства, пол, религию меняют как перчатки? С какой стати чувству под названием любовь быть   исключением из всеобщей шизофрений?”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.45),   ცხოვრების   მოწყობის   წესის,(,, С рождения   до смерти   наша жизнь   идет на автопилоте, и надо обладать   сверхчеловеческим мужеством, чтобы изменить ее ход”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.41), შრომის   კულტურის   ,,Май,    такой поганый месяц май. С его бесконечными выходными: Праздник   труда, годовщина 8 мая 1945-го, Вознесение, Троица. Тянутся   один за другим долгие уик-энды   без Алисы….Меня   ущемляют   на пару   государство и католическая церковь, будто нарочно, и наказание мне за то,   что я ослушался   обоих. Интенсивный курс страдания”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.   Москва.2008.с.104),,,თქმულებების(,,Человеку понадобилось несколько миллионов лет, чтобы   прийти к цивилизации, а вернуться     в неандертальское   состояние можно дней за десять”(Фр. Бегбедер.   Любовь   живет три года.     Москва.2008.с.176)),  და   მივიწყებული   ადათების     ავტორისეული    შეფასება.

                    ეს   ყველაფერი იმის   დასტურად   მოვიტანეთ, რომ გაგვემყარებინა   ჩვენივე დასკვნა-სხვადასხვა   ენებს   სხვადასხვა ენობრივი მარაგი გააჩნია,   და   ზოგიერთი   მცნებები, რომლებიც     გამოხატულია   ვერბალურად     კონკრეტულ   ენებში,   უბრალოდ   არ არსებობს სხვა     ენებში-განსხვავებულია   სამყაროს   ასახვა,   რაც   ადამიანთა ცნობიერებასაც   განსხვავებულად   გადმოგვცემს. აქვე     ისიც   უნდა ავღნიშნოთ, რომ     იდიომები, რომლებიც   ყველაზე საუკეთესოდ გადმოგვცემენ   კულტურათა თავისებურებებს, ხშირად   გაუგებარი რჩება   თარგმანის დროს   და   საჭირო ხდება   კონტექსტუალური   განმარტება. მაგალითად, ინგლისური   ,,to catch cold ” -თარგმანი თითქმის შეუძლებელია კონოტაციური ფონის გათვალისწინების გარეშე, რადგანაც     სიტყვასიტყვითი   თარგმანი ნიშნავს ,, поймать холод”, ხოლო     გამოთქმა,,вмешаться ”ნიშნავს.

                 კულტურა-რესპოდენტის არცოდნა იწვევს   იმას, რომ ინგლისურიდან   თარგმანებში     ვხვდებით   ,, Джон Баптиста ((John the Baptist – это Иоанн Креститель),   Святая Вирджиния( святая Дева, Saint Virgin)),მხატვრულ ლიტერატურაში-   ციტატებს ბიბლიიდან   და შექსპირიდან, (,,из детских прибауток и стихов, которые учат наизусть в школе”). თუ   მთარგმნელი   ვერ   ამოიცნობს   ციტატას,       მაშინ     მიიღებს   ჩვენს   ნაშრომში   საილუსტრაციო მასალად მოყვანილ     სემინარიელის   მთარგმნელობითი ცდების მსგავს   ляпсус-ს-,,Спирт хорош, а мясо протухло.”

                  ა. პუშკინი სტატიაში   მილტონის შესახებ   წერდა: ,,Русский язык… не способен к переводу подстрочному, к переложению слово в      слово….”(Туманный Альбион.... М..1962). ბორის   პასტერნაკი   თავის ,,В замечаниях к переводам Шекспира”,   ფილოსოფიურ     კონტექსტში წერდა, ,,Перевод должен производить   впечатление жизни, а не словесности”.    

                    მხატვრულ   თარგმანს   მრავალმხრივი   მოთხოვნებები   აქვს წაყენებული,    რომელიც მეცნიერულ ჩარჩოში   მოაქცია     ამერიკელმა   ფილოლოგმა  Т. Сейвори    წიგნში    ,, Искусство перевода”( T. Savory. The art of Translation. London, 1957.).   ტ. სეივორის   აზრით,

А. Перевод должен передавать слова оригинала.

В. Перевод должен передавать мысли оригинала.    

А. Перевод должен читаться как перевод.

В. Перевод должен читаться как оригинал   (т.е. у читателя не должно быть

ощущения, что перед ним перевод).    

А. Перевод должен отражать стиль оригинала.

В. Перевод должен отражать стиль переводчика        

А. Перевод должен читаться как текст, современный оригиналу.

В. Перевод должен читаться как текст, современный переводчику                  

А. Переводчик не вправе прибавлять нечто к оригиналу или убавлять.

В. Переводчик вправе прибавить нечто к оригиналу или убавить от него.            

А. Стихи следует переводить прозой.

В. Стихи следует переводить стихами.

                      მეცნიერთა   აზრი პოლარულია-ორიგინალთან სრული   შესაბამისობა   ერთის მხრივ, მეორეს მხრივ, აუცილებელია   მკითხველის   მიჩვევა   სხვა ცნობიერების,     სხვა კულტურის   აღსაქმელად,   და   ამ   მიზნის მისაღწევად   ორიგინალთან მიმართებაში ყველა   ტრანსფორმაცია დასაშვებია(,,и для этого идти даже на насилие над родным языком”). პირველი პირობის დაცვა     თავისუფალ   თარგმანს   წარმოშობს, მეორე   მოთხოვნები-სიტყვასიტყვით  თარგმანს.                                   კულტურის ისტორიაში ორი ტიპის თარგმანი ენაცვლება ერთმანეთს. პირველი თარგმანი, რომელმაც შეცვალა   ევროპული კულტურა, იყო ბიბლიის თარგმანი    ბერძნულ ენაზე.გასაგებია, რომ ბიბლიის თავისუფალი თარგმანი მიუღებელი იყო,   რაიმეს დამატება ან პირიქით ,წაშლა წმნიდა   წიგნის შეურაცხყოფა იყო.   ამიტომაც   მთარგმნელები ცდილობდნენ სიტყვასიტყვით ეთარგმნათ     ტექსტი   და შეენარჩუნებინათ   ძველებრაული ენის   სპეციფიკური კონსტრუქციები. სწორედ    მაშინ   ბერძნულში გაჩნდა   განსაკუთრებული ბერძნული სტილი-რომელიც   შემდეგ   გავრცელდა   ლათინურში   და სხვა ევროპულ ენებში. ზოგიერთი   სპეციფიკური მახასიათებლებით ადვილია(მაგალითად,   კავშირი   ,,და”     წინადადების   დასაწყისში, შემასმენელი   ქვემდებარის   წინამდებარე   პოზიციაში),     ბიბლიური   ფრაზების   ან   მიმსგავსებული    ტექსტების   გამოცნობა: ,,И пошёл Авраам… и сказал Господь Авраам.”

                 აღარ   გავაგრძელებ     რელიგიური   ტექსტების   თარგმანის   ისტორიას,   მხოლოდ     დასკვნის სახით ალფრედ   კურილას(ალფრედ კურილა(1895-1975)-გერმანელი მწერალი, მთარგმნელი და     საზოგადო   მოღვაწე. ვიკიპედია) სიტყვებს   მოვიყვან: ,,Теория перевода–это уже исторический факт. Наша задача заключается в ее расширении и дальнейшем развитии. Законченные теории имеются вообще в немногих областях знания. Существует, скажем, в химии теория неорганических соединений, однако и она со временем изменяется. Также будет меняться и наша теория перевода..... ”.

                       თანამედროვე     პერიოდში  ,,круг проблем   общественно-языковой практики стал   совершенно другим, поскольку   возникли новые сферы применения   языка: особое   значение приобретает   изучение   языковых   процессов,   связанных со СМИ.   Современный       период-период   влияния экстралингвистических     факторов,     социальных   условий     на   употребление и     систему   языка, в результате   чего     происходит   значительное   преобразование     тезауруса     социума   и     утверждение нового     характера социо-коммуникативного   взаимодействия” ( Н.Хахутаишвили   Массовая   информация   и воздействующие тексты."Язык и образование"(Сборник научных   трудов. Великий Новгород.2001.(Проект   "Язык   и образование" и   "Образование   языка"(lingua)). с.82.).

                     მასმედიის    ტექსტები შეიძლება განვიხილოთ,   როგორც   ,,вид коммуникаций,   обладающий национально-культурной информацией; через   каналы   массовой   информации     в общественное   сознание,   в язык   вводится новые элементы   чужой   культуры”( Н.Хахутаишвили   Массовая   информация   и воздействующие тексты. «Язык и образование» (Сборник научных   трудов. Великий Новгород.2001.(Проект   "Язык   и образование" и   "Образование   языка"(lingua)). с.82.)

                        რუსულენოვანი     მასმედია     ქართულ სინამდვილეს    აპრობირებული, ჩვეული ხერხით აღწერს: ქართული   ლექსიკის გამოყენებით,   კონტქსტუალური     თარგმანით, ან თარგმანის გარეშე   და   სხვ. მაგალითად,   ,,Ксоврелеби”   порадовали   зрителя   старыми любимыми песнями-,,Исев мидихар”, ,,Карачогели”,  ,,Чеми дудуки”,,, Махинджи вар”,  ,,Чеми   гмири” и др.… Песня ,,Каклис   мураба” (ореховое варенье),действительно очень полюбилась слушателям за короткий срок”(Комсомольская правда.22-28 июня.2012.  ,,Ксоврелеби”   поют уже   50 лет)).

                       მაგრამ   სამყაროს აღქმის   თარგმნა   განა შესაძლებელია? რეალურია   თუ არა     კულტურათშორისი კომუნიკაცია? (კომუნიკაცია (ლათინურიდან   Communico  - საერთოს ვხდი), ფართო გაგებით, არის ინფორმაციის გაცვლა ინდივიდებს შორის სიმბოლოთა საერთო სისტემის საშუალებით. კომუნიკაცია შეიძლე განხორციელდეს ვერბალური ან არავერბალური მეთოდებით. განასხვავებენ ასევე კომუნიკაციის განხორციელების მექანიკურ და შემოქმედებით მიდგომებს. კომუნიკაცია, მექანიკური მიდგომით, არის ცალმხრივ მიმართული პროცესი ინფორმაციის კოდირებისა და გადაცემის ინფორმაციის წყაროდან ინფორმაციის მიმღებამდე. კომუნიკაცია, შემოქმედებითი მიდგომით, არის კომუნიკაციის მონაწილეთა ერთობლივი მოღვაწეობა, რომლის დროსაც გამომუშავდება საგნებზე და მოქმედებებზე საერთო (გარკვეულ ზღვრამდე) შეხედულებები.ვიკიპედია).          

                       და   ბოლოს,     არსებობს   ათეულობით   სხვადასხვა თარგმანი ერთი და იგივე   ლექსის.  ხომ არ ადასტურებს    ეს ფაქტი იმას,რომ თარგმნა   არის   ცდა   შეუძლებელის მიღწევისა? გადმოთარგმნეთ ინგლისურიდან   ნებისმიერი   ნათარგმნი რუსული ტექსტი,   შემდეგ შეადარეთ ორიგინალს,   საუკეთესო შემთხვევა   იქნება,   თუ ტექსტს    ამოიცნობთ. ხომ არ ნიშნავს ეს ფაქტი იმას, რომ ,, возможность перевода мнимая”?

                     ადამიანები,   ხალხები, მიუხედავად   მცდელობისა   არ დაკარგონ თავისი   კულტურის     საწყისები,ეროვნული   თვითმყოფადობა,     მისდიონ   თანამედროვეობის     მაჯისცემას   -კულტურათა დიალოგებში, საკუთარი კულტურის კომუნიკაციური თუ სხვა პოტენციალის     წარმოჩინებაში გამოიხატება. მცნება   ,,სტერეოტიპი”     ჩვენ   განვიხილეთ,   როგორც ამა   თუ   იმ ხალხის       ეროვნული