თანამედროვე მსოფლიოში რასობრივი და ეთნიკური უთანასწორობა ერთ-ერთი ყველაზე უფრო აქტუალური სოციალური პრობლემაა.

მეცნიერებაში რასისა და ეთნიკურობის განსაზღვრა სხვადასხვა კუთხიდან ხდება.

ბიოლოგიური დეფინიციის მიხედვით, რასა არის პოპულაცია, რომელიც სხვა პოპულაციებისაგან გენების გარკვეული მახასიათებლებით განსხვავდება. ანთროპოლოგები ადამიანის რასის კლასიფიცირებას კანის ფერზე (პიგმენტაცია) და აღნაგობაზე დაყრდნობით ახდენენ. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე ანთროპოლოგები რასის განსაზღვრას გენეტიკური, ბიოქიმიური და იმუნოლოგიური მონაცემების მიხედვით ახდენენ, მივიდნენ დასკვნამდე, რომ „სუფთა რასები“ არ   არსებობს და მათი შერევა საუკუნეების განმავლობაში მოხდა.

ბიოლოგიური დეფინიციისაგან განსხვავებით, სოციოლოგები რასას განსაზღვრავენ, როგორც ადამიანთა კატეგორიას, რომელიც მეტნაკლებად გამოირჩევა ისეთი ფიზიკური მახასიათებლებით, როგორიცაა კანის ფერი, თმის ტექსტურა და თვალის ფორმა.

სოციოლოგები განმარტავენ, რომ რასობრივი ჯგუფები განსხვავდებიან ფიზიკური ნიშნების მიხედვით, ხოლო ეთნიკური ჯგუფები კულტურული და ეროვნული მახასიათებლებით.

ეთნიკური ჯგუფი არის ადამიანთა კატეგორია, რომელიც სხვებისაგან გამოირჩევა ძირითადი კულტურული და ეროვნული მახასიათებლებით.

გამოყოფენ ეთნიკური ჯგუფის ხუთ ძირითად ნიშანს:

-                 უნიკალური კულტურული თვისებები

-                 თემის შეგრძნება

-                 შეგრძნება, რომ საკუთარი თემი საუკეთესოა

-                 დაბადებიდანვე თემის წევრობა

-                 მიდრეკილება საკუთარი გეოგრაფიული ტერიტორიის პატრონობისაკენ

რასისა და ეთნოსის კლასიფიკაცია წლების განმავლობაში პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური მიზნებით გამოიყენებოდა. ჩრდილო-ევროპელები რასის კონცეფციას აფრიკელთა მონობის რაციონალური ახსნისათვის იყენებდნენ - ისინი მიიჩნეოდნენ დამორჩილებულ, დაქვემდებარებულ რასად.

„შავსისხლიანებს“ მიაკუთვნებდნენ იმ ადამიანთა ჯგგუფს, რომელიც გამოირჩეოდა ფიზიკურად - თმის ტექსტურა, თვალის ფორმა და ფერი, ცხვირის ფორმა, ყურები, ტუჩები და თავის ქალა. კლასიფიცირება „ზანგად“, „შავ“ ან „ფერადკანიანად“ ადამიანის ცხოვრებისეულ შანსებს ამცირებდა. დღეს, რასობირივი და ეთნიკური კლასიფიკაცია ხშირად განსაზღვრავს ადამიანების ცხოვრებისეულ შესაძლებლობებს, დასაქმებას, დასახლებას, სოციალურ სერვისებს, სახელმწიფო დახმარებას და სხვა საზოგადოებრივ ღირებულებებს.

დისკრიმინაცია, როგორც წესი, ხორციელდება დომინანტი ჯგუფის წევრების მხრიდან და აქვს საზიანო გავლენა დაქვემდებარებულ ჯგუფზე.

როდესაც სოციოლოგები იყენებენ ტერმინებს უმრავლესობის ჯგუფი ან უმცირესობის ჯგუფი, ეს აღნიშნავს ძალაუფლების განსხვავებულობას ჯგუფებს შორის და არა რიცხვობრივ სხვაობას.

უმრავლესობის, ანუ დომინანტი ჯგუფი არის ის, რომელიც საზოგადოებაში მეტ რესურსებს და უფლებებს ფლობს. ეს ჯგუფი, როგორც წესი, განისაზღვრება რასის და ეთნიკურობის ბაზაზე, მაგრამ ასევე შეიძლება განისაზღვროს გენდერული ნიშნით, სექსუალური ორიენტაციით ან ფიზიკური შესაძლებლობებით.

უმცირესობის, ანუ მეორეხარისხოვანი ჯგუფი არის ჯგუფი, რომლის წევრებიც თავისი ფიზიკური და კულტურული მახასიათებლებით არიან არადომინანტი, განიცდიან კოლექტიურ დისკრიმინაციას უმრავლესობის მხრიდან. უმცირესობათა ჯგუფებს მიეკუთვნებიან   ფერადკანიანები, ქალები, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები, გეი და ლესბოსელები.

ამ კონტექსტში მნიშვნელოვანია ისეთი ცნებების ზუსტი განსაზღვრა, როგორიცაა რასიზმი, მიკერძოებული პოზიცია და სტერეოტიპები.

რასიზმი არის დამოკიდებულებები, რწმენები და ქცევის პატერნები, რომლებიც მიმართულია რომელიმე რასის ან ეთნიკური ჯგუფის დამორჩილებისაკენ.

მიკერძოებული პოზიცია, ეს არის ნეგატიური დამოკიდებულებები გარკვეული ადამიანების მიმართ რასის, რელიგიის ან სექსულური ორიენტაციის მახასიათებლების მიხედვით. მიკერძოებული პოზიცია ფესვგადგმულია ეთნოცენტრიზმში - აზრი, რომ საკუთარი ჯგუფი არის რაღაცით მეტი სხვაზე. საკუთარი დროშის, ჰიმნის დაცვა პოზოტიური ეთნოცენტრიზმია, ხოლო როცა აქცენტი კეთდება საკუთარი ჯგუფის უპირატესობაზე და სხვა ჯგუფი დაქვემდებარებულად მოიაზრება, საქმე გვაქვს ნეგატიურ ეთნოცენტრიზმთან.

სტერეოტიპები არის ადამიანების განსაზღვრა გარეგნობის, ქცევის ან სხვა მახასიათებლების მიხედვით

როგორც წესი, დისკრიმინაცია იმ საზოგადოებაში გვხვდება, სადაც ხალხების მრავალფეროვნებაა. დისკრიმინაცია შეიძლება ხორციელდებოდეს როგორც ცალკეული ადამიანის მხრიდან, ასევე ინსტიტუციებში - სკოლაში, სამთავრობო დაწესებულებებში.

ამგვარად, რასობრივი და ეთნიკური დისკიმინაცია ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემაა, რაც განაპირობებს საკითხის აქტიურ შესწავლას სოციალური მეცნიერებების მიერ.

 გამოყენებული ლიტერატურა:

Kendall D., Social Problems in a Diverse Society, 2001 pp. 40-61