მოგიყვებით ფრიად საინტერესო და დამაფიქრებელ ისტორიას, რომელიც ამოვიკითხეთ უამრავ მასალებში ”ჭეშმარიტების” ძიების პროცესში.
მეოცე საუკუნის დასაწყისში, პირველი მსოფლიო ომის ბოლოს, მძიმედ დაჭრილი ახალგაზრდა   მასწავლებელი უბრუნდებოდა მშობლიურ პატარა სოფელს, საფრანგეთის სამხრეთ ნაწილში. ამ ომმა ბევრი რამ შეცვალა ევროპელთა მსოფლმხედველობაში. მათი რწმენა პროგრესის, ადამიანის გონიერების, ჰუმანიზმის თაობაზე დარჩა წარსულში: გერმანელი ყმაწვილები, რომლებმაც ზეპირად იცოდნენ შილერი, ჰოეთე და კორნელისა და რასინის   მემკვიდრე მათი ფრანგი თანატოლები, ანუ ორი დიდი კულტურის მქონე ერის ახალგაზრდა წარმომადგენლები შეხვდნენ სანგარში და, ორი ყველაზე საუკეთესო სკოლების კურსდამთავრებულები, მზად იყვნენ მოეკლათ ერთმანეთი. ევროპელთა აზრით ეს იყო იმის ნიშანი, რომ მათი განათლება არ იყო სრულყოფილი, კორნელი და შილერი არ ყოფილა საკმარისი, ნამდვილი განათლება უნდა იძლეოდეს უფრო მეტს, ვიდრე მათემატიკის ცოდნა ან ლამაზი ხელწერა. ისინი დარწმუნებულები იყვნენ, რომ ვერ დაუბრუნდებოდნენ ძველ სკოლას. ასეთი იყო პირველი მსოფლიო ომის დასკვნა და ამიტომაც ამ იდეებით გამჭვალული გერმანელი რუდოლფ შტაინერი პატარა ქალაქ ვალდორფში იწყებს ლექციების კითხვას ანტროპოლოგიის საკითხებზე. იტალიაში მარია მონტესსორი ხსნის განსხვავებულ პრინციპებზე მომუშავე ბაგა-ბაღს. ინგლისში ალექსანდრე ნილლი სამერხილდის სკოლაში თავაზობს მოსწავლეებს თვითონ გადაწყვიტონ, როდის იარონ გაკვეთილებზე და როდის ითამაშონ ფეხბურთი. ხოლო ომიდან დაბრუნებული ფრანგი სელესტენ ფრენე უბრუნდება თავის სოფლის სკოლას ღრმა რწმენით, რომ სკოლა უნდა გახდეს სხვანაირი.

ბევრი საფიქრალი გვაქვს დღესაც. გაკვეთილიდან გამოგდებულ მეოთხე კლასელ გიორგის დირექტორი ეკითხება თუ რატომ არის ის დერეფანში. დიდი ჭოჭმანის შემდეგ ის პასუხობს: ”ხელს ვწევდი, მინდოდა მეპასუხა, მასწავლებელმა კი არ მომცა ამის საშუალება”. დირექტორი უხსნის მოსწავლეს, რომ ერთდროულად მასწავლებელს არ შეუძლია მოუსმინოს ყველას, რაზედაც ღებულობს პასუხს: ”მასწავლებელს არ ვუყვარვარ”. სკოლა და სიყვარული - რამდენად შეიძლება მათი შეთავსება, რამდენად შესაძლებელია ერთნაირად გიყვარდეს ყველა მოსწავლე მათემატიკის გაკვეთილზე. ან როგორი უნდა იყოს ურთიერთობა - თბილი ღიმილით, კეთილი ხუმრობით, თავზე ხელის გადასმით, თუ?... და როგორ შეუთავსოთ ერთმანეთს მათემატიკური წესების ახსნა ან გამოკითხვა მოფერებასთან, თავზე ხელის გადასმასთან. ჩვენი აზრით მნიშვნელოვანია არა მარტო მოფერება, არამედ ბავშვებისადმი ღირსეული მოპყრობა, მას უნდა მივცეთ იმის საშუალება თამამად აითვისოს ის, რაც მისთვის საინტერესოა, გაკვეთილზე შეასრულოს სამუშაო და მისთვის გასაგები უნდა იყოს რას აკეთებს.რამდენად შესაძლებელია ეს დღევანდელ სკოლაში, მისი სახელმწიფო პროგრამით, მკაცრი სტანდარტებითა და ერთიანი სახელმწიფო გამოცდის ჩარჩოს დაგეგმარებით? თუ ჩვენ სხვა სახის სკოლა გვესაჭიროება? რა გააკეთა ჩვენი ისტორიის გმირმა ფრანგმა მასწავლებელმა სელესტენ ფრენემ, რათა შეეცვალა სკოლა. მან სკოლაში მოიტანა პატარა ტიპოგრაფიული დაზგა და მოსწავლეებთან ერთად დაიწყო გაზეთის ტექსტების ბეჭდვა. ბევრი რამ შეიცვალა. აღმოჩნდა, რომ თურმე ბავშვებს ყვარებია წერა, ისევე, როგორც უყვართ საუბარი, თამაში, ხატვა, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ საქმე აქვთ   დამოუკიდებლად დაწერილ ტექსტთან და არა ვარჯიშების გადაწერასთან. რატომ? პირველი - იმიტომ, რომ ბავშვს მიეცა საშუალება ეწერა მისთვის გასაგებ და სასიამოვნო თემებზე: როგორ თამაშობდა თანატოლებთან, დადიოდა საყიდლებზე მშობლებთან ერთად, უსმენდა კოდალას ტყეში, სტუმრად ჩავიდა ბებიასთან და ა.შ.. თემა თურმე შეიძლება განსხვავდებოდეს, მაგრამ აღწერდეს რეალობასა და არა ნაბეჭდ სურათზე აღბეჭდილ ისტორიას. მეორე - შეირჩა პრინციპი: მოსწავლემ ისაუბროს - რათა მას უსმენდნენ, წეროს - რათა მის ნაწერს კითხულობდნენ. ბავშვების ნაწერი იბეჭდებოდა იმ პატარა დაზგით, ქვეყნდებოდა სასკოლო გაზეთში, ურიგდებოდა მშობლებს, ეგზავნებოდა მეგობრებს მეზობელ სკოლაში. წარმოიდგინეთ, იგონებდა ფრენე, მართლწერას უკეთ სწავლობდნენ ტექსტის რედაქტირების პროცესში და იმახსოვრებდნენ მხედველობითი და ტაქტილური მეხსიერების, პრაქტიკული გამოცდილების მეშვეობით. ფრენეს აზრით, მხოლოდ მართლწერის წესების მექანიკური დამახსოვრებით და ცოდნის საკონტროლო წერის მეშვეობით, ვერ ასწავლი მშობლიურ ენას. თავისუფალი ტექსტები - სწავლების მეთოდების მხოლოდ ერთ-ერთი მაგალითია. მათემატიკის სწავლება შეიძლება იმ შემთხვევაშიც, თუ კი ბავშვები ზომავენ და წონიან რაღაც საგნებს, ადგენენ სასკოლო ეზოს სიგრძეს, სიგანეს, ფართობს ან ითვლიან მეზობელ ქალაქში მოგზაურობის ხარჯთაღრიცხვას. ბუნების ცოდნისათვის - მიდიან და უყურებენ მდინარეს, მცენარეებს, ცხოველებს, ამზადებენ მოხსენებას შინაურ პირუტყვსა თუ დინოზავრებზე. ისტორიის სწავლებაში- გარდა სახელმძღვანელოში მოცემული ტექსტებისა, პაპის მონაყოლიდან შესაძლებელია უახლესი ისტორიის შედგენა და თანატოლისთვის მოყოლა. ლიტერატურის სწავლებაში - საყვარელი ნაწარმოებების წაკითხვა, სპექტაკლების დადგმა, ლექსებისა და მოთხრობის წერა. ანუ ეს სკოლა, სწავლებაა, სადაც ბავშვისათვის ბევრი საინტერესო საქმეა, არავინ არ უშლის ერთმანეთს მუშაობაში, უფრო მეტიც, ყველა ერთმანეთს ეხმარება, მხარს უჭერს, სადაც საქმიანობენ ჯგუფურად და ჯგუფებში იხილავენ ინდივიდუალურ ნამუშევარს და, თურმე, იმავდროულად შეიძლება სრულდებოდეს ”სახელმწიფო პროგრამაც”. ასეთ არჩევანს აკეთებენ ევროპელები, როდესაც ეძებდნენ თავისი სკოლის ოპტიმალურ ვარიანტს. დღესაც, როდესაც ქალაქ მონტერეის სკოლის დირექტორს - ვერონიკ დეკერს შეეკითხნენ, რამდენი კომპიუტერი აქვს სკოლაში და არის თუ არა მისი სკოლა თანამედროვე, მან განმარტა, რომ სკოლის პრობლემა არა კომპიუტერთა რაოდენობაშია და თანამედროვე განათლება აგებულია არა მხოლოდ მათ ქონაზე, არამედ უმთავრესია მოსწავლეებს ჰქონდეთ ინტერესი. უფრო მნიშვნელოვანია სურთ თუ არა მათ სწავლა, ესმით თუ არა იმის არსი, რასაც აკეთებენ. ასეთი გზით მიდიოდა და მიდის ევროპა განათლების განვითარების საქმეში. საქართველოშიც ჩვენ, ჩვენი გადასახედიდან, ეროვნულ საწყისებზე, ტრადიციებზე დაყრდნობით კარგად უნდა დაუფიქრდეთ   სკოლის მომავალს.

რა გზით ვიაროთ? გადმოვიტანოთ სხვისი თუნდაც   წარმატებული შტამპები და ძალისმიერი მეთოდებით ვეცადოთ დავნერგოთ ჩვენ სკოლაში? დაუბრუნდეთ ახლო წარსულს, თუ ევროპული და საკუთარი გამოცდილების, ტრადიციების, გოგებაშვილის ნაანდერძევის ორგანული შერწყმით შევქმნათ ახალი ქართული სკოლა! მოდით ვიფიქროთ და ვიმსჯელოთ ერთად. მით უფრო იმიტომაც, რომ ეს საკითხები აწუხებენ მავანს და ამის მოსმენა გვიხდება ქუჩაში, მაღაზიაში, ტრანსპორტში, აუდიტორიაში - ყველგან, სადაც ადამიანს ეძლევა საშუალება იმსჯელოს საჭირბოროტო საკითხებზე.