ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის 10% - ს ფობიის სხვა და სხვა ფორმა გააჩნია. სპეციალისტები ასახელებენ ამ ტიპის აკვიატებული შიშების რამდენიმე ასეულ სახეობას და ადასტურებენ, რომ მათი რიცხვი მუდმივად იზრდება. ადამიანებს ეშინიათ ბუნების მოვლენების, დაავადებების, საკუთარი გრძნობების, ინტიმური ურთიერთობების, კვების პროდუქტების, 13 რიცხვის, სიბნელისა, ღია სივრცის ... ტექნიკური პროგრესიც გვიმატებს მათ ახალ-ახალ სახეობებს - ჩვენს ბებია - ბაბუას არ გააჩნდა კომპიუტერის შიში. დღეს კი კომპიუტერთან ურთიერთობა, ანუ კიბერფობია, უკვე ხშირი მოვლენაა და არა მხოლოდ ხნიერ ადამიანთა შორის.                                                                                          

                            ”იყო შიშის მონა - ყველაზე ცუდი სახეობაა მონობისა” / ბერნარდ შოუ /

ტერმინი ფობია (ბერძ. - phóbos – შიში) დიდი ხანია დამკვიდრდა ჩვენს ცხოვრებაში, მას დაუფიქრებლადაც ვიყენებთ საკუთარი ან სხვისი შიშის ასახსნელად. მეცნიერები განმარტავენ, რომ ფობია - შიშის აკვიატებული განცდაა, რომელიც წარმოიშობა გარკვეულ (ფობიურ) ვითარებაში და რომელსაც თან ახლავს ვეგეტატიური დისფუნქცია: აჩქარებული გულისცემა, ოფლიანობა, სისხლის წნევის მომატება, კიდურებში კანკალი, თავბრუდახვევა და ა.შ. საიდან და როგორ წარმოიქმნებიან ფობიები? შესაძლებელია და საჭიროა მათი დაძლევა? მოდით ერთად გავარკვიოთ ეს საკითხები.

ფობიების რისკის ჯგუფები.
ყველაზე დიდ მიდრეკილებას ფობიებისადმი ამჟღავნაბენ მგრძნობიარე, შთაბეჭდილიანი, ემოციურად დაუცველი, ინტელექტუალურად განვითარებული ადამიანები. დადგენილია, რომ ფობიები უჩნდებიან სუსტი ფსიქიკის მქონე ადამიანებს, აგრეთვე მათი განვითარება შეიძლება იყოს გამოწვეული თავის ტვინის სტიმულაციისთვის გამოყენებული ქიმიური პრეპარატების, გენეტიკური მემკვიდრეობის ან ტრავმების გამო. პარადოქსალუირია, მაგრამ ფობიების პროვოცირება შეუძლიათ ისეთ დადებით თვისებებესაც, როგორიცაა მაღალი პასუხისმგებლობა, სიფრთხილე და პედანტურობა.

ფობია განსაკუთრებით ხშირად უჩნდება მდიდარი ფანტაზიის მქონე ადამიანებს, ვინაიდან ისინი ხშირად ვერც განასხვავებენ რეალურ და მოგონილ საფრთხეს. სპეციალისტების აზრით ამის გამო ქალები, მამაკაცებთან შედარებით, უფრო ხშირად (ზოგი მონაცემით - 5 ჯერ) ექცევიან ფობიების გავლენის ქვეშ. ამის თაობაზე მეცნიერები რამდენიმე განმარტებას იძლევიან: ქალს უფრო მდიდარი წარმოსახვისა და ფანტაზიის უნარი გააჩნია; ის ყურადღების უფრო მეტ ობიექტს იკავებს ერთდროულად; უმეტესი ერების კულტურაც ქალს, მამაკაცისგან განსხვავებით, სისუსტის გამოვლენის მეტ უფლებას რთავს და ამით ფობიების გაჩენის მეტ შესაძლებლობას უქმნის.

5 წლის ასაკიდან ბავშვსაც შესაძლებელია გაუჩნდეს გარემოსთან დაკავშირებული, ელვით, ჭექა - ქუხილით, ცხოველების, სხეულის დაზიანების მქონე ადამიანის დანახვით გამოწვეული, ან სხვა ამგვარი ფობიების სიმპტომები. ფობია შეიძლება გაუჩნდეს იმ შემთხვევაშიც თუ ის ხედავს რომ მისი ოჯახის წევრები გამოხატავენ შიშს ზოგიერთი საგნების, მოვლენების ან სიტუაციების მიმართ.

 სოციალური თუ სიტუაციური ფობია (ადამიანთა დიდი თავშეყრის, სიმაღლის ან შეზღუდული სივრცის შიში) უმეტესად თავს იჩენს სადღაც 20 წლის ასაკიდან.

უნდა განასხვაოთ შიში და ფობია.
შიში - წარმოადგენს საფრთხის გამო გამომჟღავნებულ ნორმალურ რეაქციას. მან მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა დედამიწაზე მობინადრე ცოცხალი არსებების ევოლუციასა და გადარჩენაში. მაგრამ შემდგომ ეტაპზე ხშირად ხელისშემშლელ ფუნქციასაც ასრულებდა და ასრულებს. ეს ხდება იმ შემთხვევაში, თუ შიში ბუნებრივიდან ნევროტიულში გადაიზრდება და არსებობას უწამლავს ადამიანს. შიშისა და ფობიის სხვაობა - განცდილი ემოციების ინტენსივობაში ვლინდება. თითოეული ჩვენთაგანისთვის დამახასიათებელი რაციონალური, ნორმალური შიშისგან განსხვავებით ფობია ცხოვრების წესსაც კი აცვლევინებს ზოგიერთს. ამგვარი მიდრეკილების მქონე ადამიანებს ხშირად იმის ეშინიათ, რაც რეალურად არც არსებობს. უფრო მარტივად, რომ ვთქვათ, ფობია - თვით შიშის შიშია, ანუ ადამიანს უბრალოდ ეშინია იმისა, რომ ეშინოდეს.

დღეს ყველაზე გავრცელებულ ფობიებს წარმოადგენენ:
აკროფობია - სიმაღლის შიში; კლაუსტროფობია - შეზღუდული სივრცის შიში; ნიკტოფობია - სიბნელის შიში; აეროფობია - თვითმფრინავით ფრენის შიში; არახნოფობია - ობობების შიში; ოფიდოფობია - გველების შიში; ბაცილოფობია - პათოგენური მიკროორგანიზმების შიში; გემატოფობია - სისხლის დანახვის შიში; ოდონტოფობია - სტომატოლოგიური მკურნალობის შიში; აუტოფობია - მარტო დარჩენის შიში; აკვაფობია - წყლის შიში; ფობოფობია - საკუთარი შიშების შიში.

ცნობილ მსახიობს - ნაომი უოტტს ცხოვრებაში ყველაზე მეტად ლიფტების ეშინია. ამგვარ შიშს იზიარებენ მისი არანაკლებად ცნობილი კოლეგები მიშელ პფაიფფერი, უმა ტურმანი და როუზ მაკგოუენიც. ადრიანო ჩელენტანო სამშობლოს გარეთ იმიტომ იშვიათად მართავს კონცერტებს, რომ მას აეროფობია გააჩნია და თვითმფრინავით ფრენა უკანასკნელად მან 1987 წელს გაბედა.

ფობიებს შორის პირველობას არავის უთმობს აგორაფობია (ბერძნულიდან - ბაზრობის მოედანი). მას ახასიათებს საჯარო ადგილების, ადამიანთა დიდი თავშეყრის, შეუზღუდავი სივრცის, ქუჩის, ტრანსპორტის შიში. ამ ფობიით დაპყრობილ ადამიანებს უჭირთ თანმხლები პირის გარეშე ქუჩაში გასვლა, ეშინიათ, რომ რაღაც დაემართებათ და ვერავინ ვერ უშველით. ამის გამო მათი სოციალური ცხოვრება კარგავს აზრს, ისინი იტანჯებიან დეპრესიისგან.

აგორაფობიის თავისებური სენით იყო დაპყრობილი რუსეთის მეფე პეტრე პირველი, ამიტომაც მისი სიმაღლის მიუხედავად მეფის ყველა რეზიდენცია მცირე ზომის, დაბალჭერიანი იყო და პატარა ოთახებად იყოფოდა, ჰოლანდიაში ყოფნის დროს კი საერთოთ კარადაში ეძინა.

ცნობილია, რომ აგორაფობია კინო მსახიობ კიმ ბეისინჯერსაც სჭირს. ის ცდილობს საკუთარი შიშების კონტროლირებას, მაგრამ ზოგჯერ მაინც გაუმართლებელ პანიკაში ვარდება. მაგალითად, ამ შიშების გამო, თეთრ სახლში გამართული მიღების დროს მას დიდი ნებისყოფა დასჭირდა, რომ მსვლელობის განმავლობაში სახეზე როგორმე შეენარჩუნებინა ღიმილის მაგვარი გამომეტყველება.

ჩამოთვლილი ფობიების ნაწილი შეინიშნებოდა თანამედროვე ეპოქის სამეცნიერო - ტექნიკური პროგრესის დაწყებამდეც. მაგრამ პროგრესი არ დგას ერთ ადგილას, სწრაფად ვითარდება და ასევე სწრაფად მატულობს მის მიერ მოტანილი ახალი სახის ფობიების რიცხვიც. ზოგიერთი ადამიანისთვის მობილური ტელეფონები, უახლესი საყოფაცხოვრებო ტექნიკა, კომპიუტერები ანუ ელექტრონული და კიბერ-ტექნოლოგიები შინაგანი ტანჯვისა და ფობიების გამომწვევ საგანს წარმოადგენენ. ზოგიერთში ეკოლოგიურ ვითარებაზე უმნიშვნელო შეტყობინებაც კი წარმოშობს პანიკას და სისუფთავისკენ პათოლოგიურ მისწრაფებას. მიკრობების შიშით ისინი დღე - ღამის განმავლობაში გაუთავებლად და არა მხოლოდ საპნით, არამედ დეზინფექციური საშუალებებით იბანენ და ამუშავებენ ხელებს. ბიოქიმიური, რადიოაქტიური დასენიანებისა და მტვრის შიში აიძულებს მათ იარსებონ მხოლოდ მყარად ჩაკეტილი კარ - ფანჯრების სივრცეში.

ფობიები ინტიმურ ურთიერთობებში.
ალბათ უნდა ჩავთვალოთ, რომ ადამიანი, რომელსაც ინტიმურ სფეროში ყველაფერი მოწესრიგებული აქვს სხვებისგან განსხვავებით - ბედნიერია: პარტნიორი მას სრულიად აწყობს, საკუთარი სხეული არ იწვევს არავითარ უარყოფით ემოციებს და, რაც მთავარია, ინტიმურ ურთიერთობებში არავითარი შიში არ გააჩნია.

ქალის ფობიები ინტიმურ ურთიერთობებში. სხვა და სხვა ორგანიზაციების მიერ ჩატარებული გამოკითხვების შედეგებით თუ ვიმსჯელებთ, ქალბატონების 35% - ს გააჩნია გარკვეული სახის შიშები ინტიმური ურთიერთობების მიმართ და ამის გამო ისინი ყველანაირად ცდილობენ თავი აარიდონ ამ ურთიერთობების გამომწვევ სიტუაციებს. ამ შიშების, ისევე როგორც ნებისმიერი ფობიის, საფუძველს ფსიქოლოგიური პრობლემები წარმოადგენენ. მაგალითად, ინტიმური ურთიერთობის პირველივე წარუმატებელი გამოცდილების შედეგად ქალის ცნობიერებაში შეიძლება ჩამოყალიბდეს ესეთი სახის ჯაჭვი: ”სექსი - ტკივილია” ან ”სექსი - დამცირებაა”. სანამ არ მოხდება ამ ბორკილების გაწყვეტა შიში ყოველთვის დარჩება მისი ინტიმური ურთიერთობების თანმხლებ მოვლენად და გამორიცხავს სრულფასოვანი ცხოვრების შესაძლებლობას.
ინტიმური ურთიერთობების მიმართ შიშს ხშირ შემთხვევაში ”აღზრდის” პროცესიც იწვევს. ზოგიერთი მშობელი ან ბებია ახალგაზრდის ადრეული სექსუალური ურთიერთობების შიშით მასში სექსისადმი ზიზღს ნერგავს და ცდილობს დაარწმუნონ, რომ ეს - სიბინძურეა, სამარცხვინო რამ არის და ინტიმურ ურთიერთობაზე თანხმობის გამოთქმა დასაშვებია თუ ”პასპორტში უკვე დასმულია ქორწინების დამადასტურებელი შტამპი”, მეუღლის კატეგორიული მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, ან მხოლოდ მოდგმის გაგრძელების მიზნით.
ზოგ შემთხვევაში კომპლექსი ინტიმური ურთიერთობის პარტნიორის ქცევითაც არის გამოწვეული: ფრიგიდულობის შესახებ ერთი ფრაზაც კი შესაძლოა საკმარისი გახდეს იმისთვის, რომ ქალმა თავი მართლაც ფრიგიდულად იგრძნოს. რეპროდუქციული ასაკის ქალბატონების ერთ-ერთ ქვეყანაში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგებით დადგინდა, რომ ისინი ინტიმურ ურთიერთობებში განიცდიან დისკომფორტს საკუთარი სხეულის, ზედმეტი წონის, ცელულიტის ან სხეულსა თუ სახის სხვა ნაკლოვანების გამო, რომელსაც პარტნიორმა ხაზგასმით მიაქცია ყურადღება.

მამაკაცის ფობიები ინტიმურ ურთიერთობებში. ზოგიერთი მამაკაცი, მისთვის ულამაზესად მიჩნეული ქალიშვილისა თუ ქალბატონის გაცნობის მცდელობის დროს განიცდის გულის შეღონებამდე მისულ ინფანტილურ თავბრუს, ანომალიურ გულისცემასა და ქოშინს. სპეციალისტები ამ მოვლენას ვენუსტროფობიას - ლამაზი ქალის შიშს უწოდებენ. ამ ფობიის მატარებელი მამაკაცი ქუდმოგლეჯილი გაურბის მშვენიერ ქალთან შეხვედრას.
მამაკაცის სხვა აკვიატებულ შიშს ინტიმოფობია (ანუ საყვარელ ქალთან სექსუალური ურთიერთობების შიში) წარმოადგენს. ფსიქოანალიტიკოსები მას პიროვნების გაორებულებით ხსნიან: ზებუნებრივ არსებად მიჩნეული ქალის - იდეალის მიმართ მხოლოდ ამაღლებული, არამიწიერი სიყვარული, ხოლო სხვა ქალთან -სრულად შეუბრკოლებელი ურთიერთობა. ყველაზე გართულებულ გამოვლენაში ინტიმოფობია შეიძლება ფსიქოსექსუალურ პათოლოგიაშიც გადაიზარდოს, რამაც ადამიანი საკმაოდ რთულ და არასასურველ შედეგამდეც შეიძლება მიიყვანოს. მამაკაცებში აგრეთვე შემჩნეულია საკმაოდ პარადოქსული ფობიის სახეობა - დაქორწინების შიში, ანუ გამოფობია. სინამდვილეში ეს ”სენი” მამაკაცთა მხოლოდ მცირე პროცენტს აწუხებს, უმეტესობა კი უბრალოდ იტყუებს თავს ან სხვას ატყუებს.

უმეტესი ფობიების საერთო ნიშნები და სიმპტომები:
• მუდმივი გაუკონტროლებელი შიში რომელიმე ობიექტის, ქმედებისა ან სიტუაციის მიმართ;
• შიშის ობიექტთან შეხვედრის მომენტიდან უკონტროლო მღელვარების განცდა;
• შიშის ობიექტთან შეხვედრისგან თავის დაღწევის გადაულახავი სურვილი და ამისთვის არაჩვეული ზომების მიღება;
• სხვა ადამიანებთან ურთიერთობისა და სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულების უუნარობა;
• იმის განცდა, რომ ამ შიშებს საერთოდ არ გააჩნიათ ზღვარი;
• ფობიის ობიექტთან შეხვედრის დროს უზომო პანიკის განცდა, გულისცემის აჩქარება, სუნთქვის დამძიმება, ოფლიანობა, საკუთარ თავში ჩაკეტვა და მღელვარების შეგრძნების ზრდა.

ფობიის დაძლევა შესაძლებელია. დასაწყისში საჭიროა: დავადგინოთ რომელმა შიშმა დაიბუდა თქვენში და რისი გეშინიათ ყველაზე მეტად; დავფიქრდეთ ამ მომენტში თუ გემუქრებათ რომელიმე საფრთხე. შემდეგ ვეცადოთ საკუთარი თავიდან განვდევნოთ, მოვიცილოთ ყველა საშინელი, ნეგატივური, არასასიამოვნო აზრები, ხოლო თუ წარმოსახვა გვიხატავს მომავლის საშინელ სურათს, ვეცადოთ გარდავქმნათ ის, ხალისიანი და მხიარული გავხადოთ, ვიფიქროთ მხოლოდ კეთილზე და სასიამოვნოზე, განვეწყოთ პოზიტიურად, არ მივცეთ შიშს იმის შესაძლებლობა, რომ გამაგრდეს თქვენს ცნობიერებაში.

ხშირ შემთხვევაში იმისთვის, რომ დავძლიოთ საკუთარი შიში საჭიროა მასთან ”პირისპირ შეხვედრა”. მაგალითად, თუ გეშინიათ შეზღუდული სივრცისა და ამის გამო ლიფტში შესვლის და კარების მიხურვის, წყლის შიშით ზღვაში ბანაობის, სიბნელის შიშით არ თიშავთ შუქს, აუდიტორიის სიმრავლის გამო გაურბიხართ საჯარო გამოსვლებს - ნუ გაექცევით ფობიის გამომწვევ მიზეზებს, გააკეთეთ ის, რაც აქამდე გაშინებდათ - თამამად შედით ლიფტში, შეცურეთ ზღვაში, გამორთეთ ოთახში ნათურა, სიტყვით გამოსვლისთვის ივარჯიშეთ ახლობლების მცირერიცხოვან აუდიტორიასთან, ანუ დასძლიეთ საკუთარი შიში. ძალზე მნიშვნელოვანია ამ დროს თვალყური ადევნოთ თქვენს სუნთქვას, ის ღრმა და რიტმული უნდა იყოს. შიშის დაძლევის პროცესში ბევრ ადამიანს ხმამაღალი კითხვა, საუბარი, ასამდე დათვლა, ან დეკლამაცია, ზოგს კი სიმღერა შველის. შეგიძლიათ თქვენი ყურადღება რომელიმე სასიამოვნო ქმედებაზე გადართოთ, მაგალითად, თუ გიყვართ - მიირთვათ ნაყინი.

ინტიმურ ურთიერთობებში ფობიების დამოუკიდებლად დაძლევა საკმაოდ რთულია. შესაძლოა აქ ფსიქოლოგის, ფსიქოტერაპევტის ან სექსოლოგის დახმარება დაგჭირდეთ. მიუხედავად იმისა, რომ არც ვაპირებდით ადრეული და შემთხვევითი კავშირების მხარდაჭერას, გოგონებისა თუ ყმაწვილების მშობლებს ურჩევთ პირველ რიგში თვითონ გამოიმუშავონ ინტიმური ურთიერთობის მიმართ ჯანსაღი დამოკიდებულება და ახსოვდეთ, რომ სექსუალური კავშირის მიმართ შვილის გონებაში ზიზღის დანერგვა - მცდარი გზა და დაუშვებელი შეცდომაა.
და ბოლოს: თუ თქვენთვის უკვე ცნობილია, რომ ხშირად განიცდით პანიკის შეტევას რაციონიდან გამორიცხეთ ძალიან მუქი შავი ჩაი, ყავა, შოკოლადი, ვინაიდან ორგანიზმში   კოფეინისა და ტანინების მუდმივი სიჭარბე აძლიერებს პანიკას და ზრდის მისი შეტევების სიხშირეს.  

გახსოვდეთ, რომ ალკოჰოლის დახმარებით ფობიის შეტევების მოხსნა შეუძლებელია. შესაძლოა დასაწყისში მართლაც იგრძნოთ ოდნავი შვება, ხოლო შემდგომ განიცდით შიშის უფრო გაძლიერებულ თავდასხმას. და, რაც მთავარია, თუ შეატყობთ, რომ შიშის მომგვრელი აზრები და სახეები სულ უფრო ხშირად გიჩნდებათ და ეს უკვე მომაბეზრებელი და მოუთმენელი ხდება, ნუ გაწელავთ დროს, მიმართეთ სპეციალისტს.

                                                          წყარო: ამ პრობლემატიკის თაობაზე - მრავალი პუბლიკაცია