ფსიქოლოგი ვირჯინია სატირი წიგნში „როგორ შევქმნათ საკუთარი თავი და ოჯახი“ წერს: „ჩემი მრავალწლიანი გამოცდილება მარწმუნებს, რომ ადამიანის ყველა ტკივილი, პრობლემა, მიუღწეველი მიზნები თუ ჩადენილი დანაშაულებები განპირობებულია მისი დაბალი თვითშეფასებით; მას ადამიანი ვერ აცნობიერებს და ვერც ცვლის...“

ადამიანის თვითშეფასება ვლინდება   თითოეულ მოქმედებაში და მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს მის ცხოვრებას. ასე რომ, ყველამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაუთმოს ჯანსაღი თვითშეფასების ჩამოყალიბებას.

რა არის თვითშეფასება? – ეს ტერმინი ხშირად გამოიყენება ყოველდღიურ ურთიერთობებში, მაგრამ ძნელი სათქმელია, რამდენი დაფიქრებულა მის არსსა და მნიშვნელობაზე.
თვითშეფასება არის საკუთარ თავთან დამოკიდებულება, წარმოდგენა საკუთარ მე-ზე, მისი შეფასება. სამწუხაროდ, ადამიანებს ყოველთვის რეალისტური თვითშეფასების უნარი არ გააჩნიათ. ისინი ხშირად ზედმეტად დაადაბლებენ ან აამაღლებენ ხოლმე საკუთარ მნიშვნელოვნობას. ძლიერ ან სუსტ პიროვნულ მახასიათებლებზე არაადექვატური წარმოდგენა კი ხელს   უშლის ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებას და ცხოვრებისეული მიზნების მიღწევას.

ჰარმონიული და ბედნიერი გრძნობების განცდისათვის მნიშვნელოვანია საკუთარ ღირსებებსა და ძლიერ მხარეებზე ხაზგასმა.   საგულისხმოა, რომ თითოეულ ადამიანს სხვადასხვა უნარ-შესაძლებლობა გააჩნია. საჭიროა საკუთარ თავში ამ პოტენციალის პოვნა და მისი რეალიზების რწმენა. ეს ძლიერ პოზიტიურ ზეგავლენას იქონიებს პიროვნებაზე და მას დაბალი თვითშეფასებისაგან დაიცავს.   დაბალი თვითშეფასება არ შეიძლება იყოს რეალისტური, ადექვატური. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თითოეულ პიროვნებას აქვს ის დასაფასებელი უნარები, რომლებიც არ შეიძლება მისი მხრიდან ნეგატიურ დამოკიდებულებას იმსახურებდეს.

ადექვატური თვითშეფასების მქონე ადამიანი თავს გრძნობს მნიშვნელოვნად და საჭიროდ; განიცდის, რომ მისი არსებობით სამყარო უკეთესია. მას სწამს საკუთარი შესაძლებლობების, დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უნარიანობის, მიზანშეწონილი ქცევის განხორციელების. ასეთი თვითშეფასების მქონე პიროვნება არც სხვებისათვის დახმარების თხოვნას ერიდება და შეუძლია მათი ღირსებების, ფასეულობებისათვის პატივისცემა. ის სულდგმულობს იმედითა და რწმენით.

რა თქმა უნდა, ადამიანი ხანდახან აწყდება ცხოვრებისულ კრიზისებს – პერიოდებს, როცა მოცულია პრობლემებით და ცხოვრება მისგან დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. ამ დროს პიროვნება განიცდის დაღლილობას, უარყოფითი ემოციური ფონით დატვირთვას, დათრგუნულობას. თუმცა, ადექვატური თვითშეფასების მქონე პიროვნება ამ დროებით გრძნობას აღიქვამს, როგორც მიმდინარე კრიზისის ბუნებრივ შედეგს. მას შეუძლია აღიაროს თავისი წარუმატებლობები, ცხოვრებისეული სირთულეები და საკუთარ თავში იპოვოს მათი გადაწყვეტის ძალა. ადექვატური თვითშეფასების მქონე პიროვნება არ უარყოფს პრობლემების არსებობას და არ ატყუებს საკუთარ თავსა და გარშემომყოფებს. ასეთი აღიარება კიდევ უფრო ეხმარება წინააღმდეგობებთან გამკლავებაში.

სამწუხაროდ, ყველა ადამიანი ვერ ართმევს თავს ჯანსაღი თვითშეფასების ჩამოყალიბების ამოცანას. ბევრი იტანჯება დაბალი თვითშეფასებით. ისინი გარშემომყოფებისაგან მუდმივად ელიან დაცინვას, ტყუილს, შეურაცხჰოფას; ხდებიან აპათიურები როგორც საკუთარი თავის, ისე ახლობლების მიმართ; მათი ცხოვრების თანამგზავრი ხდება შიში, რაც მარტოობასა და იზოლაციაში ყოფნას განაპირობებს.
უნდა აღვნიშნოთ, რომ არც ზედმეტად მაღალი თვითშეფასებაა სასარგებლო. საკუთარ შესაძლებლობებთან შეუსაბამო, არარეალისტური იმედების შემთხვევაში მარცხი ძლიერ მტკივნეულად განიცდება და ჯანსაღი ფსიქიკისათვის მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენება შეუძლია.  

თვითშეფასების ფორმირების არსებითი ფაქტორია ოჯახის გავლენა. ბავშვი საკუთარი თავის მიმართ დამოკიდებულებას იყალიბებს იმ შეფასებებზე დაყრდნობით, რომლებსაც ოჯახის წევრები გამოთქვამენ მის მიმართ. სკოლაში წასვლის შემდეგ კი სხვებიც თამაშობენ გარკვეულ როლს მისი თვითშეფასების განვითარებაზე. თუმცა, ისინი განამტკიცებენ იმ თვითშეფასებას, რომელიც ბავშვმა ოჯახში ჩამოიყალიბა.
ჯანსაღი თვითშეფასება შეიძლება ჩამოყალიბდეს მხოლოდ ისეთ ატმოსფეროში, სადაც აღიარებენ ნებისმიერ ინდივიდუალურ განსხვავებას, ღიად გამოხატავენ სიყვარულს, არსებობს გულახდილი ურთიერთობები, პატივისცემა პიროვნების დამოუკიდებლობისა და პატიოსნების მიმართ და შეცდომები კი ემსახურება ახალი გამოცდილების შეძენას. ასეთ ოჯახებში ბავშვები თავს გრძნობენ საჭირო პიროვნებად, იზრდებიან ჯანმრთელები და ჭკვიანები. ჯანსაღი ოჯახური გარემოს ჩამოყალიბება კი დიდწილად განპირობებულია თავად მშობლების თვითშეფასებაზე.

საბედნიეროდ, თვითშეფასების ამაღლების საშუალება ნებისმიერ ასაკშია შესაძლებელი. მისი ფორმირება მთელი ცხოვრების განმავლობაში მიმდინარეობს. Aასე რომ, თვითშეფასებაზე ზრუნვით დაკავება არასდროსაა გვიან.

ვირჯინია სატირი წერს: „ყოველთვის არსებობს იმედი, რომ თქვენი ცხოვრება შეიძლება შეიცვალოს, რადგან ყოველ წუთს თქვენ შეიცნობთ რაღაც ახალს.“

შემოგთავაზებთ ვირჯინია სატირის თვითშეფასების დეკლარაციას, რომლის ხშირი განმეორება პოზიტიურად იმოქმედებს თქვენი თვითპატივისცემის გრძნობაზე:
„მე – ეს მე ვარ.

სამყაროში არავინაა ზუსტად ისეთი, როგორიც მე ვარ.

არსებობენ ადამიანები, რომლებიც მგვანან, მაგრამ ზუსტად ჩემნაირი არავინაა.
ამიტომ ყველაფერი, რასაც ვაკეთებ, ჩემი ნამდვილი მეა, რადგან მე გადავწყვიტე მათი განხორციელება.
მე მეკუთვნის ყველაფერი, რაც ჩემშია: ჩემი სხეული და ის, რასაც ის აკეთებს; ჩემი ცნობიერება, აზრები და შეგრძნებები; ჩემი თვალები და ის ხატებები, რომლებსაც ვხედავ; ნებისიმიერი ჩემი გრძნობა – აღშფოთება, კმაყოფილება, დაძაბულობა, სიყვარული, გაღიზიანება, სიხარული; ჩემი პირი და ყველანაირი სიტყვა, რომელსაც ის წარმოთქვამს – ზრდილობიანს, სევდიანს, სწორს თუ არასწორს; ჩემი ხმა, ხმამაღალი ან ჩუმი; ყველა ჩემი ქმედება, რომლებიც მიმართულია სხვებისაკენ თუ თავად ჩემკენ.

მე მეკუთვნის ყველა ჩემი ფანტაზია, ოცნება, იმედები და შიშები.

ყველაფერი ეს მეკუთვნის მე. ამიტომ მე საკმაოდ ახლოს შემიძლია გავიცნო ჩემი თავი. მე შემიძლია შევიყვარო ჩემი თავი და დავუმეგობრდე მას. მე შემიძლია გავაკეთო ისე, რომ ყველაფერმა, რაც ჩემშია, ხელი შეუწყოს ჩემს ინტერესებს.

მე ვიცი, რომ ჩემში არსებობს რაიმე, რაც დამაფიქრებს და ის, რის შესახებაც არ ვიცი. მაგრამ მე შემიძლია მეტი და მეტი გავიგო ჩემ შესახებ, რადგან მე მიყვარს ჩემი თავი და ვმეგობრობ მასთან.
ყველაფერი, რასაც ამ მომენტში ვხედავ და ვგრძნობ, ვამბობ და ვაკეთებ, ვფიქრობ და განვიცდი, ჩემია. და ზუსტად ეს მეხმარება შევიტყო, თუ ახლა ვინ ვარ და სად ვარ.

როდესაც მე ვიყურებ ჩემს წარსულში, ვაკვირდები ყველაფერს იმას, რაც დავინახე და შევიგრძენი, ვთქვი და გავაკეთე, ვიფიქრე და განვიცადე, ვხედავ, რომ ყელაფერი არ არის სრულად მოგვარებული. მე შემიძლია უარვყო ის, რაც შეუსაბამოდ მეჩვენება და შევინახო ის, რასაც საჭიროდ ვთვლი, აღმოვაჩინო რაღაც ახალი ჩემს თავში.

მე შემიძლია ხედვა, მოსმენა, გრძნობა, ფიქრი, საუბარი და ქმედება. მე მაქვს ყველაფერი იმისათვის, რომ ვიყო ახლო სხვა ადამიანებთან, რომ ვიყო პროდუქტული.

მე ვეკუთვნი ჩემს თავს და ამიტომ შემიძლია მისი შექმნა.
მე – ეს მე ვარ, მე – ეს არაჩვეულებრივია!“