ამ სტატიაში საუბარი იქნება იმაზე თუ რა მისია აკისრია თვითოეულ პედაგოგს და რას უნდა მიაქციონ მათ ყურადგება უზნაძის "განწყობის პსიქოლოგიის"  კითხვის დროს.

საქართველოში განათლების კუთხით არსებული დღევანდელი მდგომარეობა სავალალოა. ის პროცესი, რომ ყველა ბავშვს უნდა ჰქონდეს განათლების მიღების უფლება, Aამჟამად არასწორ მიდგომად განიხილება, ამის შედეგებს დღეს ყველა ვიმკით. ის, რომ ყველა ამთავრებს სკოლას, კოლეჯსა თუ უნივესიტეტს, ეს მდგომარეობა უნდა დასრულდეს. სწორედ იქითკენ მიდის დღევანდელი განათლების რეფორმა, რომელიც არის წინ გადადგმული ნაბიჯი და იგი რადიკალურად შეცვლისდღევანდელ სურათს.  

ამდენ “ვითომ” და ნასწავლს ქვეყანა ვეღარ აუდის და ამის შედეგი კი მასიური უმუშევრობა გახლავთ. ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი როლის შეტანა რეფორმის წარმატებით განხორციელებაში შეუძლიათ პედაგოგებს, თუმცა, აქაც ფსიქოლოგიის ცოდნის გარეშე ფონს ვერ გავალთ.  

პროფესიული უნარები კი, რომელიც რეფორმის ერთ-ერთ ასპექტს შეადგენს და სუფთა წყლის ფსიქოლოგიური ცოდნის გამოყენებას გულისხმობს აღზრდის პროცესში არის წინგადადგმული ნაბიჯი. მე, პირადად, მივესალმები ამას, ბოლოს და ბოლოს დავინახეთ, რომ ფსიქიკის სიღრმეებში წვდომის გარეშე შორს ვერ წავალთ.  

ამ გზით კი ფსიქოლოგია უფრო და უფრო უახლოვდება მეცნიერების მრავალ დარგს, უპირველეს ყოვლისა კი_პედაგოგიკას. პედაგოგიურ ფსიქოლოგიაში არსებული ცოდნა, რომელიც დროთა განმავლობაში მივიწყებული იყო, დღეს ისევ განიცდის აღმასვლას. Mმეცნიერების ამ დარგს აინტერესებს ადამიანის ქცევა სწავლის პროცესში. მასწავლებელი მუდმივად რაღაცას ცვლის მოსწავლეში, ახდენს მისი პიროვნების კორექციას. სწავლის უნარ-ჩვევები მემკვიდრეობით არ გადაეცემა ბავშვს, ამიტომაც ექცევა ფსიქოლოგიურ ცოდნა-გამოცდილებას დიდი ყურადღება. თუ რატომ გაჩნდა ასეთი ინტერესი განათლების მიმართ_ ამ კითხვაზე საკმაოდ მარტივი პასუხი არსებობს_ყველაზე ძვირფასი რესურსი, რომელიც გააჩნია ქვეყანას, არის ადამიანური რესურსი, ამიტომაც მისი ოპტიმალური განვითარება და გამოყენება უმნიშვნელოვანესია ჩვენი ქვეყნისთვის.  

მრავალი თეორია მიეძღვნა ბავშვთა განვითარების შესწავლას განათლების პროცესში. ერთ-ერთი არის დიმიტრი უზნაძის განწყობის თეორია. შემდეგი მოსაზრება ნამდვილად ჭეშმარიტია _ უზნაძე, რომ საბჭოთა კავშირის პერიოდში არ დაბადებულიყო, მის გენიალობას დღეს მსოფლიო უდავოდ აღიარებდა. იგი, მართლაც რომ ღირსეულ აგილს იჭერს ისეთი ცნობილი ფსიქოლოგების გვერდით, როგორებიც არიან: პიაჟე, ერიქსონი, ფროიდი და ა.შ. უზნაძის განწყობის ფსიქოლოგიის როლი პედაგოგიკაში ძალიან დიდია. მისი კონცეფცია 1910-1916 წლებში ჩამოყალიბდა. Mმისი აზრით პიროვნება არის აქტიური არსება, რომელიც ექვემდებარება აღზრდას _ ეს იდეა დაედო საფუძვლად განწყობის თეორიას.  

ის პრაქტიკული პედაგოგიური მოღვაწეობა, რომელსაც ეწეოდა დიმიტრი უზნაძე, დიდი მნიშვნელობის მატარებელია მისი თეორიისთვის. სწორედ ამ გზით მივიდა იგი იმ დასკვნამდე, რომ პედაგოგიკის ძირითადი დანიშნულება აღზრდაში მდგომარეობს, აღზრდა კი თავის თავში გულისხმობს სრულყოფილებისაკენ სწრაფვას. ამ გზაზე ადამიანი ცდილობს მაქსიმალურად კომფორტული გარემო შეიქმნას და მიაღწიოს კეთილდღეობის მაქსიმუმს. წარსული შეიძლება ჩაითვალოს ერთგვარ სახელმძღვანელოდ, რომლის მეშვეობითაც ინდივიდა აგებს საკუთარ აწმყოსა და მომავალს. პედაგოგიკის დანიშნულების რეალიზაცია კი მოითხოვს აღზრდის ობიექტს, რომელსაც ბავშვი წარმოადგენს. ხშირად ბავშვის ფენომენი არასწორად არის გაგებული, ბავშვი არ უნდა ჩაითვალოს პატარა მოზარდად, ამიტომაც აღზრდისას არ უნდა მოხდეს მოვლენების დაჩქარება და ბავშვს არ უნდა მოვთხოვოთ მოზარდებისთვის დამახასიათებელი ქცევები.  

ერთი სიტყვით, ბავშვს არ უნდა წავართვათ ბავშვობა. ცხოვრების ამ ეტაპის არასრულფასოვანი და არაადეკვატური გავლა განაპირობებს იმას, რომ მოზარდობისას ინდივდისთვის დამახასიათებელი იქნება ბავშვური ქცევები, ანუ ის დანაკლისი რაც მან საწყის ეტაპზე განიცადა უარყოფითად იჩენს თავს ცხოვრების შემდგომ წლებში. ასევე არასწორად არის გაგებული თამაშის ფენომენი. დღესდღეობით თამეშებით სწავლება საკმაოდ აქტუალურია. ბაგა-ბაღიდან ბავშვი პირდაპირ სასკოლო მერხთან ხვდება, ბაღში კი მას თამაშის მეტი არაფერი უკეთებია, სკოლამდელი აღზრდის დანერგვა კი გულისხმობს ბავშვის მომზადებას სასწავლო პროცესისათვის. სკოლაში კი ბავშვის დიდად შეზღუდვა, თამაშის უფლების ჩამორთმევა, მსი მაქსიმალური გაკონტროლება იწვევს ბავშვის სურვილების ფრუსტრაციას. აქვე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ თამაში ეს არის ბავშვის იდეებისა და ფანტაზიების რეალიზაციის ერთ-ერთი საწყისი ეტაპი _ სწორედ ამიტომ ექცევა მას დიდი ყურადღება აღზრდის პროცესში.  

ნებისმიერი ბავშვი არის უნიკალური თავისი არსით და მის ინდივიდუალობას კი პედაგოგი უნდა ჩასწვდეს, ამის გარეშე იგი აღზრდის პროცესში დიდ წარმატებას ვერ მიაღწევს. უზნაძე ასევე საუბრობს იმ წინაარმდეგობაზე, რომელიც თან ახლავს აღმზრდელობით პროცესს, მან ამ ეტაპს “აღზრდის ძირითადი ტრაგედია” უწოდა. ბზარი აღმზრდელისა და აღსაზრდელის მისწრაფებებში ჩნდება. ეს პრობლემა აღმოცენდება სწორედ მაშინ, როდესაც პედაგოგი არ აქცევს ყურადღებას მოსწავლის ინდივიდუალობას, მის სურვილებს და მხოლოდ საკუთარი მოტივებით ხელმძღვანელობს. ეს საკითხი მწვავე პრობლემად დგას დღევნდელ სკოლებში. “ის რაც, აღმზრდელის აზრით კეთილდღეობას წარმოადგენს, აღსაზრდელისთვის ხშირად წვალებად ითვლება” _ ამბობს უზნაძე. ამ მდგომარეობის შერბილების ერთ-ერთი გზა არის მოსწავლის განვითარების ეტაპების შესწავლა, თითოეული სტადიისთვის დამახასიათებელი კანონზომიერებების ცოდნა.  

მხოლოდ ბავსვის ფსიქოლოგიის ათვისება გახდის შესაზლებელს ეს ბზარი შევავსოთ. უზნაძე ეწინააღმდეგებოდა აღზრდის ცალმხრივობას. მისი აზრით პროცესი, რომელიც გულისხმობს სრულფასოვანი პიროვნების ჩამოყალიბებას უნდა ემყარებოდეს ადამიანის მიერ საკუთარი ცხოვრების დანიშნულების განხორციელებას. სკოლა კი არის გამაშუალებელი რგოლი, რომლის დახმარებითაც ხდება ცხოვრების ლაიტმოტივის რეალიზაცია და ადამიანის შესაძლებლობების ზრდა. უზნაძე შემთხვევითად არ მიიჩნევს პედაგოგიკას ხელოვნების ნიმუშად, სადაც მასწავლებელს გარდა აღმზრდელობითი ნიჭისა, სჭირდება პედაგოგიური უნარ_ჩვევები. უზნაძე განასხვავებს ერთმანეთისგან პრაქტიკულ და თეორიულ პედაგოგიკას, ეს უკანასკნელი საშუალებას აძლევს მასწავლებელს აკეთოს თავისი საქმე საზოგადოებისა და ბავშვის პიროვნების განვითარების საკეთილდღეოდ. უზნაძის აზრით, აუცილებელია სკოლაში შეიქმნას ისეთი პირობები, რომლებიც “მოითხოვენ ბავშვის არა მხოლოდ ინტელექტუალური ძალების, არამედ მთელი მისი ბუნების მოქმედებაში მოყვანას”.  

უმნიშვნელოვანესი აღზრდის პროცესში არის დისციპლინა, სწორედ მისი საშუალებით ვითარდება ნებისყოფა, თუმცა გადამეტება არც აქ ვარგა. ძლიერი ნებისყოფა შეიძლება დამანგრეველი აღმოჩნდეს. ნებისყოფის შენარჩუნება დამოკიდებულია გავარჯიშებაზე და სკოლა კი ამის საუკეთესო ადგილი გახლავთ. უზნაძე ასევე საუბრობს სასწავლო პროცესიდან ციფრებით შეფასების მეთოდის განდევნაზე. ეს მეთოდი სუბიექტური ხასიათის მატარებელია, რომელიც არის ერთგვარი უნდობლობის წყარო მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის. ნდობისა და სიყვარულის ატმოსფერო კი არის უმნიშვნელოვანესი, რათა ბავშვი იყოს გახსნილი სწავლების პროცესის მიმართ. განწყობის ფსიქოლოგია ადამიანს მთლიანობაში განიხილავს და არ ყოფს მას ცალკეული პროცესების ჯამად. უზნაძის მიხედვით განწყობა წარმოადგენს ადამიანის მთლიან პიროვნულ მზაობას გარკვეული ქცევისადმი.  

“სანამ ცოცხალი არსება რაიმე ქცევას მიმართავდეს, მას უკვე მანმადე აქვს ეს ქცევა განწყობის სახით მოცემული”. განწყობა აიხნება, როგორც ინდივიდის მიზანშეწონილი ქცევა. ადამიანის ქცევას კი განსაზღვრავს მოთხოვნილება, რომელიც წარმოადგენს რაიმეს დეფიციტს. გარდა სუბიექტური ფაქტორისა აუცილებელია იმ ობიექტური ფაქტორის არსებობა, რომელსაც გარემო ეწოდება. გარემო არის აუცილებელი ფაქტორი ქცევის განხორციელებისთვის. თუმცა ადამიანიას ქცევისადმი მზაობა იცვლება იმ სიტუაციის შესაბამისად, რომელშიც იგი იმყოფება.  

ანუ სიტუაცია ადამიანის ქცევას მანამ განსაზღვრავს, სამან ეს ქცევა რერალისდება. სიტუაციისადმი დამოკიდებულება კი ორგვარი არსებობს _ დადებითი და უარყოფითი. ამ დამიკიდებულების ხასიათი კი განაპირობებს ადეკვატურ ქცევას, ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი ბავშვს სწავლების პროცესისადმი დადებითი განწყობა შევუქმნათ, მოვახერხოთ მისი მთლიანი პიროვნების ჩაბმა სასწავლო პროცესში და მასალა აუცილებლად უნდა მოვარგოთ ბავშვის შესაძლებლობებს.  

მოსწავლის ქცევის განხორციელება აუცილებელია მოხდეს ისეთ გარემოში, სადაც სრულფასოვნად დაკმაყოფილდება მისი მოთხოვნილებები. ამ ყველაფრის ცოდნა არის უმნიშვნელოვანესი თითოეული პედაგოგისათვის. სწორად დაგეგმილი აღზრდის პროცესის შედეგად ბავშვი ყალიბდება სრულფასოვან პიროვნებად, რომელმაც იცის თუ რა სურს ცხოვრებაში, რა ირის კარგი და რა არის ცუდი, იგი რეალუარდ აფასებს საკუთარ შესაძლებლობებს. რასაც მივყავართ იქითკენ, რომ ადამიანი სწორად გეგმავს საკუთარ მომავალს და წარმატებაც გარანტირებული აქვს.  

ესეთი ინდივიდები კი ქვეყნის განვითარების საწინდარს წარმოადგენენ და მათ ჩამოყალიბებაში თითოეულ ჩვენთაგანს დიდი წვლილის შეტანა შეუძლია.