რელიგიის, როგორც ერთ-ერთი უძველესი და ამავდროულად   ძალზე მნიშვნელოვანი ისტორიული ფენომენის როლი საზოგადოებრივი ცნობიერების, აზროვნების , ცხოვრებისა და შემეცნების   ჩამოყალიბების პროცესში უდავოდ ძალზე დიდია. მიუხედავად იმისა,რომ იგი უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის სულიერ ცხოვრებას გამოხატავს, არანაკლებ მნიშვნელოვანი იქნებოდა იმის დანახვა და შეფასებაც, თუ რა როლი ენიჭება რელიგიას ადამიანთა ყოველდღიურ ( მატერიალურ) ცხოვრებაში.    რა როლი ენიჭება რელიგიას კულტურული ინტეგრაციის პროცესში? რა გავლენას ახდენს იგი ამა თუ იმ საზოგადოებაში მყოფ ადამიანთა ცხოვრების წესზე, საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე, მათ ყოფაზე, შრომაზე, ოჯახურ ურთიერთობებზე, კვებისა და ვაჭრობის თავისებურებებზე, ტრადიციებზე, წეს-ჩვეულებებზე და კულტურის სხვა ასპექტებზე ?   რელიგია არის საფუძველი   კულტურის შემადგენელი ისეთი   ელემენტების ჩამოყალიბებისა, როგორიცაა   კონკრეტულ საზოგადოებაში გაბატონებული წეს-ჩვეულებები, ტრადიციები, ქცევის წესები,   ნორმები, ღირებულებები   და რომ რელიგია მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ადამიანთა ცხოვრების წესზე, მათ ყოფაზე, ოჯახურ ურთიერთობებზე, კვებისა და ვაჭრობის თავისებურებებზე და ა.შ. ყოველივე ამის ახსნას, ერთ კონკრეტულ რელიგიაზე, ისლამზე დაყდნობით შევეცდები.  

   ფუნქციონალიზმი კულტურას განიხილავს მთლიანობად, რომელიც ცალკეული ელემენტებისაგან შედგება. თითოეულ ნაწილს სოციოკულტურულ მთლიანობაში გარკვეული ამოცანა, ფუნქცია აქვს. ფუნქციონალისტებს, ფაქტობრივად, არ აინტერესებთ კულტურათა ისტორიული ცვლილებები. მათთვის მნიშვნელოვანია, როგორ მოქმედებს კულტურა „აქ და ახლა“, რა ამოცანებს წყვეტს, როგორ ხდება მისი კვლავწარმოება. ცნება „ფუნქცია“ მათ მიერ ორი ძირითადი მნიშვნელობით იხმარება: 1) როლი, რომელსაც კულტურის ესა თუ ის ელემენტი ასრულებს მთელთან მიმართებაში, 2) კულტურის ნაწილებს, კომპონენტებს შორის დამოკიდებულება.

 ცნებათა და ტერმინთა განმარტება

კულტურის ყველა ასპექტი ერთმანეთთან (კაუზალურად) მიზეზობრივად არის დაკავშირებული, ურთიერთგადახლართული ანუ ინტეგრირებული.   შეუძლებელია კულტურის ერთი ასპექტის   შესწავლა, თუ არ შევისწავლით იმავე კულტურის სხვა ასპექტებს, რათა დავადგინოთ როგორ არიან ისინი ერთმანეთთან დაკავშირებულნი და ინტეგრირებულნი. მაგალითად, ტრადიციულ ინდუიზმში ხდებოდა ადამიანების სეგრეგაცია კასტებად (ოფიციალურად ეს პრაქტიკაში აკრძალულია, მაგრამ ფაქტობრივად ინდოეთში ისევ არსებობს დაყოფა), კასტა კი წინდაწინვე განსაზღვრავს რა პროფესიისა იქნება ადამიანი, რა სოციალური პოზიცია ექნება მას საზოგადოებაში. ისლამი კრძალავს ალკოჰოლის, ნარკოტიკების მოხმარებას და მკაცრ სასჯელს აწესებს ამ წესის დარღვევისათვის. იუდაიზმი და ისლამი ღორის ხორცის მოხმარებას კრძალავს, ხოლო ინდუიზმი ძროხის. მართლმორწმუნე იუდაისტი (ებრაელი) შაბათს სრულებით არ მუშაობს (პარასკევს მზის ჩასვლიდან შაბათს მზის ჩასვლამდე) და ეს სწორედ მისი რწმენით არის განპირობებული.

კულტუროლოგიის ფუძემდებელმა, ამერიკელმა მეცნიერმა ლესლი უაიტმა კულტურის შემდეგი განმარტება შემოგვთავაზა: კულტურა-ეს არის საგნებისა და მოვლენების ერთობლიობა, რომელიც დაკავშირებულია მხოლოდ ადამიანისათვის დამახასიათებელ სიმბოლიზაციის უნართან. სიმბოლიზაციის შესაბამისად, კულტურის სწავლის-უნარი მხოლოდ ადამიანს აქვს. ამით იგი ყველა დანარჩენი ცოცხალი არსებისაგან განსხვავდება.

ამრიგად, კულტურის ცნება ხაზს უსვამს ადამიანის განსხვავებას ყველა სხვა ბიოლოგიური არსებისაგან.

კულტურის ფენომენი ბევრ საინტერესო მხარეს მოიცავს. ყველა კულტურაში გვხვდება უნივერსალიები-ელემენტები, რომლებიც (თითქმის) ყველა კულტურაში არსებობს :ენა, ოჯახი, საკუთრება, რელიგია, მორალი, ესთეტიკა, ტაბუ (აკრძალვა), კონფლიქტი, მითი, ტექნოლოგია და ა.შ.  შესაბამისად,   რელიგიაც კულტურის შემადგენელი ელემენტია და ვფიქრობ ნათელია,   თუ რატომ მივიჩნევ რელიგიას კულტურის ერთ-ერთ ასპექტად , რომელიც თავის მხრივ გავლენას ახდენს დანარჩენებზე.

ისლამი- მოკლე ისტორია

ისლამი ანუ მაჰმადიანობა ერთ-ერთი ე.წ. მსოფლიო რელიგიათაგანია, რომლის მიმდევართა  რიცხვი   დაახლოებით ერთი   მილიარდ კაცს უდრის.

ისლამი არაბეთის ნახევარკუნძულზე ჩაისახა VII საუკუნის დასაწყისში. მისი დამაარსებელი ყურეიშიტების გვარის ერთ-ერთი მექელი ხანიფა- მუჰამედია, რომელმაც თავი ერთი ღმერთის- ალაჰის მოციქულად გამოაცხადა.  არაბებმა უზარმაზარი ტერიტორია დაიპყრეს, რომელზედაც ძალით ინერგებოდა ისლამი. მუსლიმთა რწმენის აღიარების ფორმულაა: „არა არს ღმერთი თვინიერ ალაჰისა და მუჰამედია მოციქული მისი“.

მაჰმადიანური სარწმუნოების წყარო ყურანია (არაბ. ალ -ყურან-საკითხავი), რომელიც უზენაეს და უაღრესად სრულ წიგნად ითვლება.

ყურანის შექმნიდან რამოდენიმე ათწლეულის შემდეგ ცხადი გახდა, რომ საჭირო იყო მასში ჩამოყალიბებული დებულებების, კერძოდ, ეთიკური მოძღვრების კონკრეტიზაცია, რის გამოც შეიქმნა ე.წ. სუნა ანუ ჰადისების კრებული, რომელიც თავის მხრივ მუსლიმური სამართლის-შარიათის წყაროდ იქცა.

ისლამის სარწმუნოებრივ საფუძველს ე.წ. „5 ბურჯი“ შეადგენს: 1. ერთი ღმერთისა და მუჰამედის წინასწარმეტყველური მისიის აღიარება; 2. ხუთგზის ყოველდღიური ლოცვა (ასსალათი, ანუ ნამაზი); 3. მარხვა (საუმი, ურაზა); 4. მოწყალების გაცემა (ზაქათი); 5.მოსალოცად წასვლა მექაში, სიცოცხლეში ერთხელ მაინც (ჰაჯი).

მეჩეთი, იგივე მიზგითი (არაბ. მასჯიდ – ლოცვის, მუხლის მოყრის ადგილი; საჯადა – ლოცვა), მუსლიმანთა საკულტო სახლი, სალოცავი და საქადაგებელია.

საუდის არაბეთის ქალაქი  მექა  ისლამური სამყაროს ყველაზე წმინდა ადგილია. მუსლიმები დღეში 5-ჯერ მექასკენ პირშექცევით აღავლენენ ლოცვას.

შარიათი-მუსლიმთა რჯულის კანონი, კანონთა კოდექსია. ჩამოყალიბდა არაბთა სახალიფოში VII-X სს-ში.  

ისლამური სამართლის ნორმები

ისლამის გავლენა კულტურის სხვა ასპექტებზე ყველაზე უკეთ გამოიხატება იმ შეზღუდვებით და აკრძალვებით, რომელიც ყურანში, ჰადისებსა და სუნნაშია გადმოცემული.

საჭმელ-სასმელი- იკრძალება ღვინო და ალკოჰოლური სასმელები. აკრძალულია ღორის ხორცი და გარეული ცხოველის ხორცი; ცხოველების ლეში-მტაცებლების მიერ დახოცილი და ბუნებრივი სიკვდილით გარდაცვლილი ცხოველების ხორცი (აკრძალვა არ ეხება ზღვის ცხოველებს); არარიტუალის   შესაბამისად დაკლული ცხოველის ხორცი. ისლამში ძაღლი, მაიმუნი, ღორი ითვლება რიტუალურად უწმინდურ ცხოველებად, რომელთა ხორცი აკრძალულია საკვებად. ყურანში არაერთხელ იხსენიება ღორის ხორცის აკრძალვა. სამეცნიერო ლიტერატურაში იყო მცდელობა აეხსნათ ის ეკოლოგიური (ღორების მოშენება საფრთხეს უქმნიდა ახლო აღმოსავლეთის ეკოლოგიურ სისტემას- ღორი არის ტყის ცხოველი და აზიანებს მდინარეების ნაპირებს) და ეკონომიკური ( ღორის გამოკვება მოითხოვს დიდი რაოდენობით სასურსათო ხორბლის დახარჯვას) ფაქტორებით და მუჰამადის მისწრაფებით გამოეყენებინა ხორბლის ნამეტი მუსლიმური   თემის  საჭიროებისამებრ. ამის ერთ-ერთ მიზეზად დასახელებულია აგრეთვე არაბეთის ნახევარკუნძულის ცხელი კლიმატური პირობები, რომლის დროსაც ზედმეტად ცხიმიანი  საკვების მიღება ჯანმრთელობისათვის საზიანოა.

ისლამი კრძალავს ღვინის დამზადებას, მოხმარებას და შენახვას. ყურანში ცოდვად   და სატანის ხელობად ითვლება. უდიდეს ცოდვათა შორის ასახელებენ მას მუსლიმი თეოლოგებიც. ცოდვად ითვლება წინასწარ განზრახვით აკრძალული საკვების მიღება, მაგრამ თუ ვინმე იძულებულია შიმშილის ან წყურვილის გამო მიიღოს ცოდვა მალე ეპატიება.

დღეს მუსლიმური სახელმწიფოების უმრავლესობაში (ირანი, სუდანი, სპარსეთის ყურის ქვეყნები, იემენი, პაკისტანი) დაწესებულია აკრძალვა სპირტიანი სასმელების მოხმარებაზე, ხოლო დანარჩენ ქვეყნებში ხდება შეზღუდვა სხვადასხვა საშუალებებით.

 ხელოვნება- იკრძალება ცოცხალი არსებების (ადამიანები, ცხოველები, ჩიტები, მწერები და ა.შ.) გამოსახვა, კერპთაყვანისმცემლობის თავიდან ასაცილებლად და ერთღმერთიანობის დაცვის გამო. ამასთან არ შეიძლება ადამიანმა თავისი შემოქმედებითი კონკურენცია გაუწიოს ღმერთს. თუმცა, ეს აკრძალვა მთლიანად ვერ განხორციელდა და ისლამი უშვებს მცენარეების, საგნების და გეომეტრიული ფიგურების გამოსახვას. ამ აკრძალვის შესახებ მოხსენიება არის მხოლოდ ჰადისებში. აკრძალვა ცოცხალი არსებების გამოსახვაზე უფრო აქტუალური იყო ადრეულ ისლამში, რადგანაც ბრძოლა მიმდინარეობდა კერპთაყვანისმცემლებთან. თანამედროვე ისლამმა მოხსნა ყველა აკრძალვა ამ სფეროში, მაგრამ იკრძალება მოციქულის, მისი ოჯახის და მიმდევრების გამოსახვა.

აზარტული თამაშები- იკრძალება ნებისმიერი თამაში „ინტერესის“ გამო.   ისლამური სამართლით მუსლიმმა საარსებო სახსრები უნდა მოიპოვოს ალაჰის მითითების შესაბამისად.   ჰადისებით მუჰამადმა მორწმუნეებს სამი სახის გართობის ნება დართო: ცხენზე ჯირითი, ისრების ტყორცნა და ცოლები. საინტერესოა, რომ აზარტულ თამაშებში ტერმინი ჭადრაკი არ გვხვდება. ამდენად, ჭადრაკს ზოგი დასაშვებად თვლის (როგორც გონების ვარჯიშს), ზოგი აკრძალულად (ეს თამაში დიდ დროს მოითხოვს და ის შეიძლება გახდეს ლოცვაზე დაგვიანების მიზეზი).აზარტულ თამაშებში მოხსენიებულია ნარდი, რომელიც იკრძალება იმ შემთხვევაში, თუ ფულზეა თამაში. აზარტული თამაშები, ლატარიის ჩათვლით, ადამიანს დამოკიდებულს ხდის შემთხვევაზე, განუხორციელებელ იმედზე. ეს თამაშები გულისხმობს შურისა და მტრობის დანერგვას. წარუმატებლობა უბიძგებს ადამიანს რევანშისკენ, ხოლო გამარჯვებულს-სურს მოგების გაორმაგება. მუსლიმი ივიწყებს ალაჰის წინაშე ვალდებულებებს.

ნადირობა-ითვლება სპორტის სახედ და არსებობის საშუალებად. ისლამი კრძალავს ნადირობას ორ შემთხვევაში: 1) როდესაც ადამიანი არის იჰრამის  მდგომარეობაში ჰაჯის ან უმრას დროს, რადგანაც ამ დროს იკრძალება სისხლის დაღვრა. მეორე, თუ ადამიანი იმყოფება მექის წმინდა საზღვრებში. ეს ტერიტორია გამოცხადებულია „უსაფრთხო ტერიტორიად“ ყველა ცოცხალი არსებისათვის- იქნება ის ფრინველი თუ ცხოველი.

ნარკოტიკები- იკრძალება ჰაშიშის, კოკაინის, ოპიუმის და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების   გამოყენება. ადამიანი ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ კარგავს კონტროლს საკუთარ თავზე და იმყოფება წარმოსახვით სამყაროში. კანონთმცოდნეების აზრით, მას მოაქვს ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, მორალური, სოციალური და ეკონომიკური ზიანი.

სიმღერა და მუსიკა- ჰადისების დიდი ნაწილი მუსიკას და სიმღერას დაშვებულად მიიჩნევს სადღესასწაულო დღეებში, თუ სიმღერების შინაარსი და შესრულების მანერა ეთანხმება ისლამურ ეთიკას. დასაშვებია აგრეთვე რელიგიური მისამღერები, სადაც არის ალაჰის და მუჰამადის ქება.  

ოქრო და ვერცხლი- ქალებისაგან განსხვავებით, მამაკაცებს ეკრძალებათ ოქროს სამკაულების ტარება (ბეჭედი, კალამი, საათი, პორტ-სიგარა და სხვა) და წმინდა აბრეშუმის სამოსი. მოციქულმა ნება დართო მამაკაცებს ეტარებინათ ვერცხლის ბეჭედი. გადმოცემით, ალაჰის მოციქული და მის შემდეგ პირველი ხალიფებიც ატარებდნენ ვერცხლის ბეჭედს. იკრძალება ოქროსა და ვერცხლისაგან საოჯახო ნივთების დამზადება.   ამ აკრძალვას აქვს სოციალური, რელიგიური და ეკონომიკური ასპექტი: ისლამური სამართლით არ შეიძლება მიწიერი სიკეთეებითა და სიმდიდრით უზომოდ გატაცება,რადგანაც ეს მისწრაფება ასუსტებს ადამიანის სწრაფვას რელიგიური ვალდებულებების შესრულებისაკენ. ამასთან   ფუფუნება არის სოციალური უსამართლობის გამოხატულება. განმსაზღვრელი მნიშვნელობა ენიჭება იმასაც, რომ ოქრო არის უნივერსალური საშუალება ფულადი მიმოქცევისათვის და არ შეიძლება მისი გამოყენება საოჯახო ნივთების და მამაკაცების სამკაულების დასამზადებლად.

შვილად აყვანა- ისლამი   კრძალავს   შვილად აყვანას. ოჯახის წევრის სახით უცხო ადამიანის (არა სისხლით ნათესავის) მიღება ოჯახში ქმნის მიუღებელ პირობებს ამ ოჯახის ქალებისათვის, რომლებიც არ ითვლებიან მისთვის „ აკრძალულად“. ისლამი კრძალავს   შვილად აყვანის ყველა ფორმას, რასაც კავშირი აქვს ქონების მემკვიდრეობასთან . ისლამი უშვებს, რომ მუსლიმმა მოიყვანოს სახლში ობოლი ან მიტოვებული ბავშვი და გაზარდოს, მაგრამ არ უნდა ჩათვალოს ის ღვიძლ შვილად.

მევახშეობა- არაბ. რიბა („გადიდება“, „დამატება“, „ზედმეტი“) ნიშნავს უკანონო მოგებას, მევახშეობას. ჯერ კიდევ ისლამამდელ   არაბეთში ფართოდ იყო გავრცელებული მევახშეობა.   რიბას ადგილი აქვს: 1. ორი ერთნაირი საგნის გაყიდვა-გაცვლის დროს (თუ ეს საგნები იწონება ან იზომება); და 2. სესხის გაცემის დროს პროცენტების მიღების პირობით. „რიბა არის ის, რაც იზრდება, რაც აღემატება კაპიტალს.რიბა არის ის, რაც მიცემულს აღემატება. ეს აკრძალულია.“ მევახშეობა მხოლოდ ფულად ურთიერთობებს არ გულისხმობს.   მევახშეობას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს სხვადასხვა   პროდუქტების გაცვლა-გამოცვლის, გაყიდვის დროსაც. მევახშეობა შეეხება იმ ნივთებს , რომლებიც იწონება და ჭურჭლით იზომება. არ შეიძლება საგანი გადაიცვალოს სხვა ისეთ საგანზე, რომელიც პირველისგანაა დამზადებული. მაგ., ხორბალი ფქვილზე, ცხვრის ხორცი ცხვარზე და ა.შ. რიბა, რომელიც ფულის გარდა სხვადასხვა საგნების გაცვლა-გაყიდვას გულისხმობს, უნდა განვასხვავოთ კანონიერი ვაჭრობისაგან, რასაც ყურანი არათუ უშვებს, არამედ აუცილებლადაც კი თვლის. მოგებას ვაჭრობაში ეწოდება მურაბაჰა, რაც კანონიერად ითვლება. მაგრამ მუსლიმი ვალდებულია მყიდველს უთხრას ნივთის ნამდვილი ფასიც და მოგებაც, რომელსაც ის თხოულობს თავისი შრომისა და საქონლის გაუმჯობესებისათვის.   თუ დასახელებული თანხა აღემატება რეალურ ფასს, მაშინ ადგილი აქვს რიბას. ნებისმიერი   შუამდგომლობისათვის მიღებული გასამრჯელოც მევახშეობად ითვლება. თვითონ ისლამური სამართალი უშვებს გარკვეულ შეღავათებს, კანონიერ გზებს, რომელთა საშუალებითაც ხორციელდება სამევახშეო ოპერაციები და ასეთი ხრიკებით შეიძლება ცოდვისაგან გათავისუფლება . უნდა აღინიშნოს, რომ ისლამი არ კრძალავს მოგებას, თუ მისი მიღების პროცესში მონაწილეობს ადამიანის შრომა. კლასიკური ისლამური სამართლის მიხედვით, არ იკრძალება ისლამური სავაჭრო და ფინანსური დაწესებულებების (მათ შორის ბანკების) საქმიანობა.

იკრძალება აგრეთვე- სპეკულაცია, ქრთამის აღება, პლასტიკური ოპერაციები, ცრურწმენა, მკითხაობა, ჯადოქრობა, ჭორაობა, საიდუმლო მოსმენა.(ეხება მმართველებსაც და ქვეშევრდომებსაც), ფუფუნების საგნების გადაჭარბებული გამოყენება,  თვითმკვლელობა, პროსტიტუცია და სხვა.